*Deemande Sooninkaaxu noxon di! *

[Poete soninke]

Sooninko! O nan sinme keeta o nan miire keeta!
O nan wundu bakka ke xenqo gilli laate noxon di keeta!
Xenqo ke be ga d'o ganni toxo falle nan saage n'o lenki xenqen di!

Sooninkon ti: << Doron baane ra nta koccen wutu! >>
<< Sere baane ra nta fii da ( fo da ) >>
<< Sere baane; haqira baane! >>
<< Fankka * Senbe * na jaman ya di! >>

Ganda xaa ti: << An ga n'an bologaane wara nan daga ɲoηo wandi bologaane an ta tiηandaana kita! >>
- O na ku taalinu sinmayun wutu n'i mara o haqira siru ku noxo n'a tu xa nan ti wande ( wandi sere tana ra nta riini ke xanne wundu n'a deni kaane! )
- Digaamen defonde! n'a koyi nan ti ke xanne ni fatanbinna binnu ña xanne yi; fatanxulla xullu xanne fe!
- Fatanxullu beenu gaa gilli i kaaranu i gaa riini nan t'i wa sooninkaaxu ndo sooninkan xanne denne kaane wolla nan t'i wa sooninkan xanne wurugini; i ra nta yi i ra nta denne kaane moxon ma su ya; i riini do i nafa ke ya batte i n'i nafan ña muuru i nta do sooninkaaxu batte i na do fo tana ya batte!
O nan wundu keeta!
O nan sinme keeta!

I naaburu buccunu ku nan max'o haqirun yilla!
O nan maxa taamaxi do fatanxulle xuraye batte; a ña faranse wo - a ña angille wo - a ña araabe woo - a ña ken tana tana woo o n'o xanne ke ya faasa!
O naaburu buccunnu ku beeni g'o maxa o maranu nd'o jongun wure o n'o kittun fuutu do kun batte o nan saage n'o kittun kini me o nan gemu xanne kanma xanne be ga ni saxiraaxun xanne; O nan saage o nan suuxu t'o kite xallen ŋa!
Tunka senne ke ma xenqe a ma kara; a nta xenqene a nta tiigono sakati nan kara!

_ O ga na du deema ti sinmayi siru nan saage n'o kiteyu buccunnu ku kafu me o wa batti xoore toqo o xanne ke noxo!
An xawa xa! O naa tu ke be ga da o sooninkaaaxu tanpindi ken ni ku sinmayu tugunnu ya: ( Ku beenu ga da sooninkaaxun fanqeye nd'a faasande danbe katta suuge ndo rege baane ya yi; a do ku beenu ga da faamu nan ti nafa do sigira yinme nta sooninkana xanne!

Ku soro i na i yinmenu toŋun ña kanma bawo ikun ga da ken xuraye baane ya wari i yaaxon ŋa i na ken ña koyini i kalla ti ken faamuye baane ya!
Nxa! Sooninkon ti: << Saado laxabure gaa finkkini a ga ma demu fo wo tana su walla i yaaxen ŋa guwaane falle; a finkku falle an ga na fo wo tana su masalla a danŋa a ti ni ya: a wa guwaane bakka ba? >> Bawo a demu ken baane ya walla saado a ga finkkini! a nta jalagini i wari yaaxen kanma bawo a xaa na i toŋu xulle yogo ya kanma!
Ku soro da sinmayu do ku haqiralaanu ya wari ya wari sooninkan xanne faasandaano fo gabe maxa sellan ŋa; ken ya ni i xaa telle do ken ña batte!
- Nke naa ti ku soro da! A yi: Sooninkaaxun feti suuge do rege baane yi!
Soninkan xanne feti xanxan ji ya; fankken ga naa giri a d'a gaa telle! Ayi.
- Sooninka buru ku yan da sooninkan xanne bonondi nan saage na sooninkan xanne xoni; Ikun yan saage na ken na ken xoniye bure tallan sanqi n'a funtindi xunbene renmu fo gabe sondonmun ŋa!

- Ganni sooninko! O raawa tini safande do sooninkan xanne xaranŋe tuwaaxu ma ñ'i maxa; nxa sooninkan xanne ke konŋe marande killi gemunte ñ'i maxa i gaa marande ndo xooronde fo gemunte dabarini ti ken ŋa debu ndo kaanu noxon di!
N'a tu xadi nan ti ken dinma sooninkan kaanu ñi marande ndo xooronde xarankaanu ña ganni!
Sooninkan renme nga ke be xaranŋa i faaba ka noxon di a ssagene na du koyi ti ken marandi killi gemunte ya debe noxon di wolla i faaba tana ka noxon di wolla i faaba tana debe noxon di!

- Sooninko beenu ga da me mugu xanne nan saage na me faamu nan hanniyu koyi me nan katu gollinñana doome ti toŋun do saxiraaxu ndo nuxudunxullaaxu killun ŋa!
O n'o hanniyun wutu o n'i jongi o kunku; o ga naa konto dingira be ya xunbene renmu naa ri kun tinmandi i naa saage n'o hanniyu ku geesu katta toŋun xirisi xooro beeni ga soninkara bera xooron ŋa dindi mullun wure kora giyanton kanma!
- O nan maxa mungu do o ga da gollu beeni dabari: ( Digaame ke wure ni: O da kan golle do kan golliñankittu dabari o golle ke noxo?
- Kan gollu do kan golliñankittun toxi o ga m'i dabari fina?
- O na katta kan gollu do kan golliñankittu dabarinde; o riini kun dabari kan dinma?
- O ga da gollu beeni dabari i da mani batte do mani nafa o taaxe noxo; soron wari yaaxe ni manne ya gollu ku noxo?
- O gaa riini gollu ku beeni killen wutu yaala i riini mani nafa bagandi; yaala i wa riini o yinmenu do soron nafa ba?

- Naabure!
Naabure be ga sooninkon maxa o n'a yilla naasiren ŋa; o na deemande killi xullen wutu ti buttu xullu senunto!
Yillen ga kare o danŋa; o xaa na yillande yillen kara ti yinkolla yonkeye do nuxundunxullaaxu kanma!
- Fatanbinnira xabiila xooron du duŋe ti sooninko naaburu gumaaxun ŋa; sikka nta ken ŋa hari sooninkon yinmenu duŋante ni ti ken ŋa!
Nxa! Sooninkon na falle ke su kanma xabiila xooro ku do me naxa!
- Sooninkon genmanballaxu na saxiraaxun ballaaxun ña kanma a do duntanŋaaxun ballaaxu a do duŋeyen ballaxu!
Yinmu bara yonkene me danŋa! Yintinbinne t'in ta yonkene yintinxulle da!
Yinkolla sinte t'in ta yonkene yinkolla yintinma da!
- Dinma su sooninkon ga naa sefe sooninkaxun kanma i n'i fankka d'i senbe kinni xaranballaaxun ña
nan ti sooninkon xaranballaaxu wolla xaranballaxun yan da sooninkon toxu falle!
Nke ma bara ken digaame ; nxa tuwaano nda fo baaane koyi nan ti: << xaranŋe ma xoto; na xaranŋe nafan kita n'a bagandi ken ña xote ni! wolla an ga da ke be xara an na ken ña faamu!>>
O yinmenu xa saage nan ti: << Tuwaaxu ke feti safande ndo xaranŋe baane; an ga da ke be xara an na ken ña tu fina!>>Tuwaanon do tuwanballinu nsu kafumanton ŋa ken tu!
Xaranŋaana do xaranballi su kafumante wa ken tu!
- Eee! O nta sinmene keeta ( Kiyen xenu kan bire o gaa sankunu o saxuranu ŋa! ? )
O yaaxen ŋa xurayen ŋa o wa telle do bittanne ŋa!
O da duna faamu o xanne ke ya noxo!
O da diina faamu o xanne ke ya noxo!
O da tuŋa ndo terende ke xa tu o xanne ke ya noxo!
Sere su ma giri i kaara nan li ku killu koyi sooninko o yinmenu yan d'i muru n'i kita ti tunka senne fonnansiraaxu ad'o yinmenu duruxotoye duruxotonte; bawo tunka senne ke na sere ya deemana ke be ga da du deema a ga saage na duruxotoyen killen wutu du da!
O ga saare xanne be noxo o nta ken geesunu o nan wandi bologaane ñoŋoye ke wara!
Mani natta tana n'o wutu xadi sooninko?
- Xanne w'o maxa - Xan sire!
- Diina w'o maxa - Diina senne!
- Danbe w'o maxa - Danbi gemunte danbi darajante!
- Naaburen w'o maxa - Duruxotoye naaburu senne!

- Ku beenu gaa gilli dingira tana t'i wa riin'o xaranŋundi o xannu o n'a koyi i ya nan t'i do ku xaranŋunto ñaañi!
- Ku beenu ga riini t'i wa riin'o ku jaara i d'o ku sahanton ñaañi!
I gaa riini do xanne ke be xa faasande i da nafa xoore yogo ya wari a noxo ken gafe i nta riini; ikun yaaxen ga nafa be xanne ke noxo oku yaaxe nta ken nafa ya; mani nda ken sankundi oku ya?
O na du laatondi du koyintaaxu xafu xafu ke ya ti naabure nta sefene seren xaa nan sefe!
Sooninkon ti: << Duu konŋe yan da sugon xoqen toxu falle! >> Ke taali ma sooninkon futu de!
<< Duu koyinte yan telle i ten bagandi killin xanne ŋa! >>

- Sinmayi buru baane yan d'in butten bunu nan saage n'a tooro toorande xenpa; o fatanbinnira sakati soninkara debitugunnu noxon ŋa; nd'a korosi moxo siri fatanxullun ga naa ri debu noxon di a fo ga be i na debidunkon haqirun fayini ti dinmu ndo rege ña n'a ñi ikun yinmenu ri do i nafa yogo ya batte; i na debidunkon haqirun fayi ti sange ndo ñaxa!
N'a koyi nan ti hanmi nta xa ya sange falle!


- Sooninkaaxu nti sooninkan xanne ke ya!
- Sooninkaaxu nti sooninko; ku beenu ga sooninkara xanne konno!
- Sooninkan xanne: A wa xota xoore noxon di; n'a tugu ti sooninko be ga sefene ti sooninkan xanne ken ya gabe ni dinanta ku beeni ga sooninkan xanne safana i ga raawa xarana!
ke noqu xa wa koyini o ya nan ti hari ke lenki sooninkan xanne a wa xota xoore noxon di!
Bawo; sanda roono xannen ŋa safande ndo xaranŋe ña kaara!
O ga na ku wattu tu o xanne ke noxon di a wa ñaana saabu ya n'o yonto nan saage n'o sinmandi do xanne ke fanqeye kurunba ŋa!
N'a tu xadi nan ti sooninkan xanne safandaano ku xa ma gemu xan baane kanma harisa; ke noqu ni sooxiyi lanmaane yi!
Bawo kutande ya na taye ndo nooge xanne ke faasandaano ndo me naxa; o na me mugu xan baane o na me faamu sefexannu kanma!
Nxa! ke noqu yogo wa kitene taaxu dingiraanu ku yillayu nd'i faraaxuyu ndo me naxa; ken feti baasu xoore yi! << Kuuto ni saxura noone ya wutu! >> ke duran sooxiye raawa jaarene a jaarande n'o yinmenu ya maxa o yinmenu ya ni jaarandaano ke sooxiye watten kanma; nxa a nan maxa ña xonnaaxu kanma; a nan ña kappe ndo genme ndo maarenmaaxu noxon di a do sunpu siraaxu ndo xati xulle noxon di!

- A nan xawa xadi ku beenu ga sefene wolla sooninko beeni ga sooninkan masallanŋu dangindini sefe kaanu ku noxon ŋa; i nan xawa duudu xotono moxonma su di na sooninke tu (Safande ndo xaranŋe killen kanma! )
- A wa ken moxo baane sooninkan sugaano; i xaa na duruxoto moxonma su i na suugun fo siru dabari ku beenu ga raawa terinkene duna gingu ku naxati su kanma; ken xa wa sanda fo xoore roono xanne sefaano nd'a muurundaano jagandun ŋa a wa muurundaano deemana moxo siri!

- Sooninkan xanne kawandaano nd'a digamaana xooro nxa wa ke moxo baane ya (Sefaana xooro xoyi jaaru ndo geseru nan kafi sooninkan ñaxamalanu nsu kuttu i na xanne ke muuru t'i muurundun ŋa ken ga ni i digan giyanto ku beenu ga raawa soron duŋandini dingira su ya! ) Toŋu nan koni gaare nan muxu!

_ O naa tu xa nan ti sooninkan xaralenmu ndo xanne ke seerande nd'a xaayande ya na me ya fonne fonne gelli xarankaanu noxo ( Franco - Aarabe ) noxo!
Xaralenmu ku i do butte yogo ya na killen di riini gelli kaaranu do debi xooro a do gunne xarankaanu!
Yaala o na kun xaralenmu xa deemana kan moxo; o n'i deemana ti kan killu ya?
O n'i deema ti daga kaane killi gemunte; kille be ga riini oku d'i kun su nafa moxo be ya!
- Xanne ke xaranballaxun d'a safandinballaxu nimisaye nxa wa sere ga be ya lenki koota ke; o na kun xa deemana ti kan bogu killu ya?


* SONINKARA DEENA*

[kabu tirera]

xaranmoxo ga da fo ko a su ni : toŋun ya yi .
Sooninko ti ; "si tu fare tu an yinme tu fana ." Sooninkangumaamu ku o na i koono ya , xa o nta sinme i kanma , tinmanu inke ga sinme o sooninko kanma , in lasamene ya , o wa dujakkini ti ; sooninkaaxun ŋa , a na ňi sooninkaaxu , faayi o toxo !
o na dujakki ti wandi xannu xaranŋen ŋa , a na a yi o yinmenu ma o xannen xara !
ma ga saage riini xadi Kallanken ga na duŋe su !